1
Frederick Herzberg tarafından ortaya atılan çift faktör teorisi iş tatmini üzerinedir. Bu teoride, bireyin işi ile ilişkisi temele alınmaktadır. Bireyin çalışmaya karşı geliştirdiği tutumu başarı ya da başarısızlıkları belirleyecektir. Herzberg, “insanlar işlerinden ne ister?” sorusu üzerine araştırma yapmıştır. Çalışanların ne zaman işlerinden son derece tatmin olduğunu ve tatminsizlik yaşadıklarını bilmek istemiştir. Bunu öğrenmek için insanlara sorular sorduğunda, işlerinde kendilerini iyi hissettikleri zaman verdikleri cevaplarla kendilerini kötü hissettikleri zaman verdikleri cevapların anlamlı derecede farklılaştığını bulmuştur. İşlerinde kendini iyi hisseden çalışanlar tanınma ve başarı gibi içsel faktörlere atıf yaparken, kendini kötü hisseden çalışanların çalışma koşulları ve ücret gibi dışsal faktörlere atıf yaptığı görülmüştür.
Herzberg bu teoride iş tatmininin karşıtının iş tatminsizliği olmadığını ileri sürmektedir. Tatminsizliğe neden olan faktörleri ortadan kaldırmak çoğu defa iş tatminini veya motivasyonu sağlamayabilir. Maslow’un beş seviyede olan ihtiyaç sistemini; motivasyon ihtiyaçları ve hijyen ihtiyaçları olmak üzere iki seviyeye düşürmüştür. Herzberg iş tatminsizliğine yol açan dışsal faktörleri, hijyen faktörleri olarak ifade etmektedir. Hijyen faktörleri, doyum sağlamazken doyumsuzluğu azaltmaya yardımcı olmaktadır.
Hijyen faktörleri Maslow’da alt seviyedeki ihtiyaçlara karşılık gelirken motive edici faktörler ise Maslow’un üst seviye ihtiyaçlarına denk gelmektedir. Hijyen faktörlerinin yeterli olması çalışanların tatminsiz ya da düşük motivasyonlu olmasına neden olurken bu durumun tatmin olmalarına ya da motive olmaları üzerinde etkisi olmadığı bilinmektedir. O halde hijyen faktörleri kişiyi motive etmekten öte onların görevlerini sürdürmelerine katkı sağlamaktadır. Bu unsurlar gereken seviyede sağlanmadığı takdirde bireylerde hoşnutsuzluk, tatminsizlik ve gerilim duyguları oluşmaktadır. Herzberg, yeterli oranda bulunduklarında iş tatmini ve motivasyonda artışa neden olan unsurları ise motivasyonel faktörler ya da tatmin edici faktörler olarak adlandırmıştır.
Hijyen faktörlerinin ilgi alanını çevresel şartlar oluştururken, motive edici faktörlerin ilgi alanını ise işin özü ya da içeriğiyle ilgili konular oluşturmaktadır. Motive edici faktörler bir kişinin sorumluluk almasına, tanınmasına, başarı elde etmesine ve kendisini geliştirmesine imkan sağlamaktadır. İşte bu sebepten Herzberg’in araştırmasıyla, yöneticilerin iş motivasyonu hakkındaki düşüncelerinin de değiştiği belirtilmektedir. Son zamanlarda yöneticilerin, çalışanların motivasyonunu, bir takım çevresel faktörlerde aramalarının doğru bir kanı olmağı genel kabul görmektedir. Mesela Herzberg’e göre para, hijyen faktörler arasında bulunmaktadır. Her şeye rağmen paranın yine de önemli olduğunu ifade eder ama bireyleri motive edeceğini düşünmez.
Herzberg’in teorisinden önceki yıllarda yöneticiler yalnızca hijyen faktörlerini önemli konu olarak görmekteydi. Psikolojik bir sorunla karşı karşıya kalındığı zaman daha fazla maaş ödeme, daha geniş sosyal haklar sunma veya çalışma ortamını daha cazip hale getirmek gibi çözüm yollarına başvurulmaktaydı. Ne yazık ki bu çözümler bireylerin başarılarında istenilen etkiyi bırakmamaktaydı. Bu teorinin yöneticilerin görüşlerinde, doyumsuzluk ya da motivasyon eksikliği yaşayan çalışanlarda, içsel ödüllerin daha etkili olacağı yönünde yeni bir bakış açısı kazandırdığı düşünülebilir.
Bu bakımdan Çift Faktör Kuramından yöneticilerin kendileri için çıkaracağı mesaj şöyledir; bir kurumda sağlanan hijyen şartlarının istenilen seviyede bulunması, çalışanların tatminsizliğini ortadan kaldıracak ancak çalışanlar için yüksek seviyede performans sergilemelerinde yeterince motive edici olmayacaktır. Öte yandan tanınma, inisiyatif kullanma ve kişisel gelişim olanakları gibi etmenler bu konuda oldukça güçlü motivatörler olup çalışanları yüksek düzeyde tatmin sağlamaya ve üst düzey başarı sergilemeye yardımcı olacaktır.
Kaynak
↑